همه چیز درباره کسری کار در قانون کار + نحوه برخورد کارفرما

همه چیز درباره کسری کار در قانون کار + نحوه برخورد کارفرما

کسری کار یکی از موضوعات مهم و چالش‌برانگیز در محیط‌های کاری است که هم برای کارفرما و هم برای کارگر می‌تواند دغدغه‌ساز باشد. بر اساس قانون کار ایران، حضور به‌موقع در محل کار و انجام کامل ساعات کاری تعیین‌شده از الزامات رابطه کاری محسوب می‌شود. اما اگر کارگری به هر دلیل، ساعات کاری خود را به‌طور کامل انجام ندهد و دچار کسری شود، آیا این تخلف محسوب می‌شود؟ چه برخوردی باید با این وضعیت انجام شود؟

در این مقاله از وبسایت وحید حاجی زاده مشاور قانون کار به‌صورت کامل و کاربردی بررسی می‌کنیم که کسری کار در قانون کار چیست، چه تفاوتی با تأخیر یا غیبت دارد و کارفرما چگونه می‌تواند به‌درستی با این موضوع برخورد کند. اگر شما هم کارفرما یا مسئول منابع انسانی هستید، یا حتی یک کارگر یا کارمند که می‌خواهید از حقوق و وظایف قانونی خود آگاه باشید، این مطلب برای شماست.

کسری کار در قانون کار به چه معناست؟

کسری کار زمانی اتفاق می‌افتد که کارگر در طول روز یا هفته کاری، نتواند تمام ساعات تعهدش را در محل کار حضور داشته باشد و وظایفش را انجام دهد. برخلاف غیبت کامل، در کسری کار فرد بخشی از زمان حضور را رعایت کرده اما بخشی دیگر را به دلایل مختلف از دست داده است. این مسئله می‌تواند به شکل‌های مختلفی بروز کند؛ مثلاً خروج زودتر از پایان ساعت کاری، تأخیرهای مکرر که در مجموع از ساعت کاری کم می‌کند، یا حتی ترک محل کار بدون هماهنگی.

قانون کار جمهوری اسلامی ایران به‌صورت مستقیم واژه «کسری کار» را به‌کار نبرده، اما در مواد مختلفی به رعایت ساعات کار، تأخیر، نظم و انضباط کاری اشاره کرده است. بر این اساس، هرگونه کاهش در ساعت کاری موظف، بدون مجوز یا دلیل موجه، می‌تواند به‌عنوان تخلف انضباطی یا حتی ترک کار تلقی شود. با این حال، تفاوت‌های مهمی میان کسری کار، غیبت، و تأخیر وجود دارد که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت.

همچنین بخوانید: آیا تعطیلات رسمی بین روزهای مرخصی جزو مرخصی حساب می‌شود؟ پاسخ کامل طبق قانون کار

تفاوت کسری کار با تأخیر و غیبت

در نگاه اول ممکن است کسری کار با تأخیر یا حتی غیبت اشتباه گرفته شود، اما این مفاهیم در قانون کار تفاوت‌های مشخصی با هم دارند. تأخیر معمولاً به ورود دیرتر از ساعت مقرر در ابتدای روز کاری گفته می‌شود. مثلاً اگر ساعت شروع کار در یک شرکت ۸ صبح باشد و کارگر ساعت ۸:۳۰ وارد شود، این نیم ساعت، تأخیر محسوب می‌شود. اگر این تأخیرها ادامه‌دار باشد یا به‌دفعات تکرار شود، می‌تواند منجر به کسری کار شود.

از سوی دیگر، غیبت به عدم حضور کامل در محل کار در یک یا چند روز کاری بدون مجوز یا اطلاع قبلی گفته می‌شود. این موضوع معمولاً جدی‌تر از کسری کار است و می‌تواند تبعات حقوقی سنگین‌تری برای کارگر داشته باشد، از جمله اخطار کتبی، کسر از حقوق یا حتی فسخ قرارداد.

اما کسری کار وضعیتی است بین این دو؛ یعنی کارگر در محل کار حضور دارد، اما نه به‌طور کامل. مثلاً کارگری که ساعت ۸ صبح وارد می‌شود اما ساعت ۳ بعدازظهر بدون هماهنگی محل کار را ترک می‌کند، در حالی که ساعت کاری تا ۴ عصر است، یک ساعت کسری کار خواهد داشت. تفاوت اصلی در اینجاست که در کسری کار، فرد بخشی از ساعت کاری را انجام داده ولی تعهد کامل خود را ایفا نکرده است.

آیا کسری کار شامل کسر حقوق می‌شود؟

بله، در بیشتر موارد کسری کار منجر به کسر حقوق می‌شود، زیرا مبنای پرداخت مزد در قانون کار ایران، بر اساس ساعات کار انجام‌شده است. اگر کارگری به‌جای ۸ ساعت کار موظف در روز، فقط ۷ ساعت در محل کار حضور داشته باشد، به‌صورت قانونی تنها بابت همان ۷ ساعت حق‌الزحمه دریافت خواهد کرد. این مسئله حتی اگر با هماهنگی صورت نگرفته باشد، می‌تواند علاوه بر کسر حقوق، پیامدهای انضباطی نیز به همراه داشته باشد.

البته در برخی مشاغل خاص که سیستم حضور و غیاب منعطف‌تری دارند یا با توافق بین کارگر و کارفرما ساعات جبرانی تعیین می‌شود، ممکن است کسری کار در قالب ساعت جبرانی پوشش داده شود و منجر به کسر حقوق نشود. اما در حالت کلی و بر اساس عرف رایج، کسری کار مستقیماً تأثیر مالی دارد و مبلغی متناسب با زمان ازدست‌رفته از حقوق ماهانه فرد کسر می‌شود.

به عنوان مثال، اگر حقوق روزانه یک کارگر ۵۰۰ هزار تومان باشد و او یک ساعت از ۸ ساعت موظف خود را در محل کار حضور نداشته باشد، یک‌هشتم از حقوق روزانه‌اش (یعنی حدود ۶۲ هزار تومان) بابت آن کسری کار از حقوقش کسر خواهد شد.

برخورد قانونی و انضباطی با کسری کار از سوی کارفرما چگونه است؟

بر اساس قانون کار ایران، کارفرما مجاز است در برابر کسری کار کارگر، ضمن کسر مبلغ مربوطه از حقوق، اقدامات انضباطی مشخصی نیز اتخاذ کند. این اقدامات باید مطابق با آیین‌نامه انضباطی محل کار و در چارچوب قوانین وزارت کار انجام شود. قانون به کارفرما اجازه نمی‌دهد بدون رعایت تشریفات قانونی، برخورد تند یا خودسرانه‌ای با کارگر داشته باشد.

در عمل، اگر کسری کار به‌صورت موردی و محدود رخ دهد، معمولاً با تذکر شفاهی یا کسر حقوق همان ساعت جبران می‌شود. اما اگر این وضعیت تکرار شود و جنبه عادت به خود بگیرد، کارفرما می‌تواند ابتدا اخطار کتبی صادر کند، سپس در صورت تداوم، موضوع را به شورای انضباطی شرکت ارجاع دهد و اقدامات بعدی مانند درج در پرونده یا حتی تعلیق موقت را دنبال کند.

برای مثال، در یک شرکت خدماتی، اگر کارگری چند روز متوالی روزانه نیم ساعت زودتر محل کار را ترک کند، کارفرما ابتدا با مستندسازی موارد، اخطار کتبی می‌دهد. در صورت ادامه این روند، امکان قطع مزایای رفاهی، تغییر شیفت یا حتی فسخ قرارداد با رأی کمیته انضباطی وجود دارد. نکته مهم این است که همه این اقدامات باید مستند، مستدل و طبق ضوابط اداره کار انجام شود تا در صورت اعتراض کارگر، کارفرما متضرر نشود.

آیا کسری کار می‌تواند منجر به ترک کار شود؟

در مواردی که کسری کار تکراری و بدون توجیه موجه باشد، ممکن است از سوی کارفرما به‌عنوان ترک کار غیرمستقیم تلقی شود. ترک کار در قانون کار به معنای قطع یک‌طرفه رابطه کاری از سوی کارگر بدون رعایت ضوابط و اطلاع قبلی است. حال اگر کارگری به‌صورت مکرر و بدون هماهنگی در ساعات کاری غیبت‌های جزئی اما مداوم داشته باشد، کارفرما می‌تواند با استناد به این تکرار، پرونده را به عنوان ترک کار پیگیری کند.

البته تشخیص ترک کار به‌دلیل کسری کار، نیازمند مستندسازی دقیق و طی مراحل قانونی است. برای مثال، اگر کارگری طی دو هفته، هر روز یک ساعت زودتر محل کار را ترک کند، بدون این‌که اجازه‌ای گرفته یا دلیلی ارائه کرده باشد، کارفرما می‌تواند ابتدا اخطار کتبی بدهد. در صورت بی‌توجهی کارگر، این رفتار مستمر ممکن است در جلسه کمیته انضباطی به‌عنوان ترک تعهدات شغلی و نهایتاً ترک کار ارزیابی شود.

با این حال، مرز میان کسری کار و ترک کار همیشه واضح نیست و در موارد اختلافی، اداره کار مرجع تشخیص نهایی خواهد بود. پس اگر کارگری به‌صورت موردی دچار کسری شده باشد، نمی‌توان آن را ترک کار دانست؛ اما اگر این موضوع استمرار پیدا کند و وظایف شغلی به‌طور جدی مختل شود، می‌تواند عواقب حقوقی جدی به همراه داشته باشد.

جمع بندی: چگونه با کسری کار برخورد کنیم؟

کسری کار در ظاهر موضوع کوچکی به نظر می‌رسد، اما اگر نادیده گرفته شود، می‌تواند نظم کاری یک مجموعه را مختل کرده و تعهد حرفه‌ای را زیر سؤال ببرد. چه برای کارگر و چه برای کارفرما، درک دقیق مفهوم کسری کار و مرز آن با تأخیر، غیبت و ترک کار، اهمیت زیادی دارد. قانون کار ایران هرچند واژه «کسری کار» را صراحتاً تعریف نکرده، اما از طریق مفاهیم مرتبط مانند رعایت ساعت کار و انضباط شغلی، سازوکارهای مشخصی برای برخورد با این پدیده تعیین کرده است.

برای کارفرمایان، بهترین راه مقابله با کسری کار، شفاف‌سازی قوانین در قالب آیین‌نامه‌های داخلی، مستندسازی دقیق موارد و برخورد قانونی و منصفانه است. برخورد احساسی، بدون اخطار یا مستندات، می‌تواند زمینه شکایت کارگر را فراهم کند و در مراجع قانونی به ضرر کارفرما تمام شود. از سوی دیگر، کارگران نیز باید بدانند که مسئولیت‌پذیری نسبت به ساعات کاری، تنها یک وظیفه قراردادی نیست، بلکه بخشی از اعتبار حرفه‌ای آن‌ها محسوب می‌شود.

در نهایت، وجود یک رابطه شفاف، قانونی و محترمانه میان طرفین قرارداد، می‌تواند از بروز بسیاری از اختلافات ناشی از کسری کار جلوگیری کند و مسیر همکاری را هموارتر سازد.